antropoloog, journalist en hoogleraar Stanford Universiteit, maya k’iche’
Commentaar Irma Alicia Velázquez Nimatuj tijdens de presentatie van het boek georganiseerd door de uitgever Piedrasanta in Guatemala Stad
Ik wil het team van Piedrasanta bedanken die het mogelijk maakte dat ik op deze middag ervaringen kon delen met en leren van María Adelaide. In het speciaal bedankt voor de inspanningen die algemeen directeur van de uitgever, Irene Piedrasanta, heeft verricht en ik waardeer in het bijzonder de aanwezigheid van een aantal compañeras, weefsters van dit boek.
Ik wil graag enkele punten noemen over dit uitgebreide werk wat vandaag wordt uitgegeven.
Als eerste de titel van het boek ‘Niet terug naar het verleden’. Het is een titel die ons diep treft vanwege het momentum waarin Guatemala zich bevindt. Feitelijk gezien zouden we het land hebben willen beschouwen als een voorbeeld van een overgangsperiode naar gerechtigheid door een aantal voorbeeldcasussen aan de wereld te kunnen laten zien en te laten zien dat een klein land, dat onder verschillende situaties heeft geleden, in staat is om recht te doen aan de personen en gemeenschappen die hebben geleden onder situaties en misdaden die tegen hen en hun gemeenschappen zijn gepleegd.
Maar er aan werken om dit op enige manier te repareren is volgens mijn perspectief en ervaring beperkt, omdat geen enkel middel het verlies aan mensenlevens en gemeenschappen in de laatste tientallen jaren van de vorige eeuw in Guatemala kan herstellen of repareren.
Het legde de basis voor het NEE van de herhaling hiervan. En het is precies daarom dat de titel van het boek ‘Niet terug naar het verleden’ precies past in de strijd van het NEE van de herhaling van de misdaden en de armoede die de indiaanse en mestiezen boerenvrouwen in de oorlog moesten ondergaan en waar ze zich tegen teweer moesten stellen. En het boek wordt gepresenteerd in hun eigen taal.
Echter, in de actualiteit van Guatemala geven veel instanties, incluis het eigen justitieel systeem, ons het volkomen tegengestelde aan. Want we zijn er met verbijstering ooggetuigen van – zoals Ricardo Falla zei – hoe we onverwacht en snel terugkeren naar het verleden. Het recht wordt teruggedraaid en publieke en private instanties worden gebruikt voor een steeds sterker Guatemala ten behoeve van slechts enkelen die dat nodig hebben om te kunnen opereren binnen een klimaat van straffeloosheid en ongelijkheid.
En dit gebeurt omdat we ons vergist hebben door te geloven dat het rad van de geschiedenis zich beweegt om tragedies en ongelijkheden te overwinnen. Ook door te geloven dat datgene wat tussen partijen en actieve sectoren is onderhandeld ten uitvoer zou worden gebracht en dat we niet terug zouden keren naar de punten die we dachten te hebben overwonnen, zoals het feit dat de Staat opnieuw wordt gebruikt om ingezet te worden als een instrument voor onderdrukking, gebruik makend van de repressieve, justitiële en ideologische apparaten.
We hebben ons vergist in de verschillende sectoren en niemand ontsnapt hieraan, daarom is deze titel “Niet terug naar het verleden” meer dan alleen een titel, het is misschien de schreeuw, de stem en de eis van 47 vrouwen die in 676 pagina’s ons herinneren aan de gruwelijkheden waar we naar terug kunnen keren als we zwijgen en als we blijven geloven dat het ons niet zal bereiken door de inzet van de staatsinstellingen.
En zoals de vrouwen hier zeggen, de oorlog laat niets heel, er was geen tijd om het meest essentiële mee te nemen, de oorlog komt onaangekondigd. Geen enkele jonge of oude vrouw, ook al was ze katholiek charismatisch, protestant, atheïste of van welke spiritualiteit dan ook, kon tijdens de vlucht middelen met zich meenemen om te kunnen overleven op de plaatsen waar ze konden ontsnappen aan het geweld.
En nu staan we op het zelfde punt. De actualiteit die zich nu voor ons afspeelt en die we op onze huid voelen en die ons frustreert, plaatst ons op dezelfde plaats in de geschiedenis die de vrouwen ons schetsen en die ze meemaakten tussen 1975 en 1984. Zij waarschuwen ons met hun wijsheid dat het er niet om gaat hoe lang we hebben geleefd, hoeveel we hebben gelezen of gedocumenteerd of geleerd van het recente verleden, omdat alles wat daarna volgde zich tegen iedereen die hier aanwezig is kan keren of tegen iedereen elders in Guatemala.
Daarom beschouw ik dat dit boek niet per toeval vandaag verschijnt. Feitelijk gezien, als we werken aan het documenteren van sociale gebeurtenissen en we bronnen onder ogen zien, dan leren we dat toevalligheden niet bestaan. Iedere gebeurtenis is product van verschillende gezamenlijke of gemixte feiten die op een bepaald moment samenkomen om de resultaten te bereiken van degenen die ze in gang zetten.
Hetzelfde gebeurt vandaag, elke kleine gebeurtenis die we meemaken of waar we over lezen draagt bij deze belangrijke feiten te vormen die zich kunnen omvormen in historische gebeurtenissen voor concrete sectoren in het land. Omdat de geschiedenis individueel of collectief door personen wordt gevormd, zijn daar de hoop of de sprankjes van hoop, niets is verloren en nog minder in deze tijd waar de informatie voor iedereen bereikbaar is. De verzameling en analyse ervan zullen onze instrumenten zijn om te voorkomen dat gewelddadigheden zoals ons in het boek zeer gedetailleerd worden gepresenteerd, zich opnieuw zullen voordoen.
Het is geen cliché om ons af te vragen welke rol we moeten spelen in het scenario waarin we ons bevinden in een niet te stoppen spiraal van geweld en het lijkt erop dat we het niet willen zien en dat we liever een andere kant op kijken.
Het tweede punt waar ik aan wil refereren is de bijdrage van dit boek aan de bronnen. Ik vind dat dit werk uitgebreid materiaal bevat voor degenen die de historie van de 20ste eeuw van Guatemala bestuderen. Het werk beschrijft gebeurtenissen uit het leven van 47 vrouwen van 1924 tot 1999 en apart van de sociale wetenschap is het boek toegankelijk voor iedereen die een boek wil lezen in alledaagse taal over het leven van etnische diverse vrouwen die ons vertellen over hun leven en over hoe crisismomenten verzet creëerde en hoe die een emancipatoire uitwerking hadden.
María Adelaide presenteert ons een combinatie van primaire en secundaire bronnen. De rijkdom van het boek bestaat vooral uit de hoeveelheid primaire bronnen in de vorm van orale getuigenissen. Primaire bronnen omdat bij het lezen van het boek je een ontelbare rijkdom aan historische data tegenkomt van de individuele levens, die spreken over collectieve, formele en informele overlevingsvormen. De bronnen zijn mondeling verzameld en zijn herschreven in de taal van de hoofdrolspeelsters, of te wel dit boek staat vol met ongefilterde stemmen.
Als u het leest zult u wat zij vertellen ervaren als een stroom van data die nuttig zullen zijn voor ander studies die bepaalde etappes in de geschiedenis willen interpreteren en analyseren van vrouwen van verschillende taalgebieden: chortí, kaqchiquel, jacalteco, kanjobal, q’eqchi’ y k’iche’ y ook over ladina’s.
De auteur geeft ruimte aan de beschrijving van een veelvoud van leefomstandigheden zodat de vrouwen hun eigen ervaringen en gevoelens, wat ze hebben meegemaakt, waar ze gebruik van hebben gemaakt en het leed wat hen is aangedaan, kunnen weergeven. Maar we kunnen dit boek ook zien als catalogus van secundaire bronnen. De duizenden primaire data werden niet geanalyseerd maar wel georganiseerd in thema’s geplaatst in historisch etappes die werden uitgewerkt in 10 hoofdstukken. Zo kunnen de lezers en onderzoekers de primaire data gebruiken, bijvoorbeeld, van 1924 tot 1965 om een foto te maken van de middelen van bestaan van de vrouwen om voor hun familie te zorgen, en die hen in staat stelden te midden van het gebrek aan hulpmiddelen en levensmiddelen om te voldoen aan het basisniveau van voeding.
De stemmen zijn geclassificeerd per thema en tijdsperiode.
Op dezelfde manier kan iemand die geïnteresseerd is, meer te weten komen over het waarom van de kampen van Guatemalteekse vluchtelingen die wisten te vluchten voor de repressie van de staat.
Van de staat Chiapas in Mexico verhuizen ze vervolgens naar de staten Campeche en Quintana Roo. Om die antwoorden te vinden kan men de hoofdstukken 6 en 7 lezen om de stemmen van de vrouwen te analyseren en om de beslissingen van de Mexicaanse Staat te leren begrijpen en reactie van de vluchtelingen daarop.
Voor iemand die geïnteresseerd is in de culturele veranderingen die de Maya en ladina vrouwen hebben meegemaakt vóór 1960, tijdens het gewapende conflict en na het tekenen van de vredesakkoorden, laten we zeggen in 8 decennia van de 20ste eeuw,
beschikt het hele boek over uitgebreide bronnen om een minutieuze analyse te maken van de impact van de repressie, de genocide, de ontheemding en de re-integratie in het culturele leven van de Maya volken in Guatemala.
Zonder twijfel, blijft de indruk hangen dat na de gewelddadige kolonisatie door de Spanjaarden, de 20ste eeuw een volgende sleutel-etappe is in termen van wat het betekende voor de bevolking. Het collectieve leven van de bevolking veranderde structureel en de gevolgen daarvan werken nog steeds na en bepalen in de actualiteit het leven van de vrouwen in die regio’s.
In algemene termen zou ik zeggen dat dit werk een noodzakelijke bijdrage is om het historisch weefwerk van de vrouwen van ons land te reconstrueren. En dit zeker in de actualiteit van nu waarin we in een onzeker proces verkeren wat betreft de acteurs van het verleden die er opnieuw op uit zijn om het land te begraven onder een proces van geweld, straffeloosheid en stilte over het verleden.
Vragen
– Hoe ben je in Guatemala terechtgekomen en waardoor je in contact bent gekomen met de vrouwen wiens stemmen hier zin vastgelegd?
– Hoe is het je gelukt dat de vrouwen je vertrouwde om hun verhaal te kunnen vertellen?
– Jij wilde de stemmen vastleggen van de 47 vrouwen die je hebben gevraagd en toegestaan om dit boek te schrijven. Waarom heb je deze methodologie gebruikt?
– Hoe interpreteer je de rol van een getuigenis?
– De kaarten met migratiebewegingen op het eind van het boek zijn waardevol en ik vraag me af hoe je ze met data kan complementeren, met cijfers die de context van de reële aantallen weergeven van de bevolking die zo wel intern als internationaal ontheemd zijn geraakt. Denk je dat het mogelijk is hier reële data over te verkrijgen?
-Als je leest over het leven van de vrouwen zie je dat ondanks de culturele, sociale en linguïstische diversiteit ze gemeenschappen hebben gesticht waar de armoede niet dezelfde armoede is die werd veroorzaakt door de genocide die ze meemaakten. Denk je dat de categorie armoede geanalyseerd moet worden met een historische blik en gedifferentieerd vóór en na het gewapend conflict?
– Wat zijn volgens jou de bijdrages die dit boek heeft voor de bibliografie die bestaat over de Maya vrouwen, overlevenden van de 20ste Eeuw?
