door Vereniging van Journalisten (APG) in Guatemala

Kolom geschreven door Haroldo Shetemul

Gepubliceerd in Prensa Libre op 1 december 2023

Het boek ‘No regresar al pasado’ Niet terug naar het verleden’, geschreven door María Adelaide Menting,  won de Quetzal de Oro Award voor het beste boek van 2023, uitgereikt door de Vereniging van Journalisten van Guatemala (APG).  
De jury, bestaande uit de schrijver Julio Serrano, de antropoloog Artemis Torres en de auteur van dit artikel, had de zware taak om de winnaar te bepalen aan de hand van de kwaliteit van de teksten waaruit het APG heeft geselecteerd.  Eervolle vermeldingen werden gegeven aan The Trapped Economy, door Juan Alberto Fuentes Knight (F&G), en Strange and Almost Implausible, the Most Complex and Thorny Wedding Story No One Can Ever Imagine, door Víctor Muñoz (Cultura). 
 
Deze prijs werd sinds 2014 niet meer uitgereikt en nu is hij weer aanwezig om literaire creatie te erkennen die in Guatemala slechts weinig bereik hebben  vanwege de hoge drukkosten en de lage vraag. Daarom is dit soort awards belangrijk om het publiek aan te moedigen het werk van schrijvers te waarderen. 
 
De inhoud van het 664 pagina’s tellende boek van Menting is ontstaan  in de tien jaar dat zij woonde en werkte in de Guatemalteekse vluchtelingenkampen in het zuiden van Mexico en in de coöperaties van teruggekeerde vluchtelingen in Petén. Het is geen verzonnen tekst, maar een werk dat zich onderdompelt in het leven van vrouwen die uit de eerste hand de wisselende omstandigheden, pijn en tragedie van het interne gewapende conflict hebben meegemaakt.  

De tekst is gebaseerd op 59 interviews met indiaanse vrouwen. Menting wist hoe zij moest luisteren naar hun verhalen, hun tranen en hun lach.  Het zijn de stemmen van een gewond Guatemala dat gehoord wil worden. Het combineert orale geschiedenis en nauwgezet schrijven waarbij de chaos van de verhalen die door elk van de geïnterviewden worden verteld, is geordend. Het idee om het boek te schrijven ontstond in 1998 en de laatste pagina werd geschreven in 2021, dat wil zeggen 21 jaar van het leven van de auteur. 
 
Er zijn enkele parallellen tussen Pedro Páramo en Not Returning to the Past. Rulfo creëert Comala uit de stemmen van zijn spookachtige bewoners. Het is de dystopie van een stad die wordt geregeerd door een meedogenloze cacique, eigenaar van de Media Luna hacienda en al het stoffige gebied.  
Menting bouwt haar werk op uit de vele stemmen van vrouwen die aan de oorlog zijn ontkomen,  
hoe ze zich verstopten voor de soldaten, hoe ze overleefden en hoe hun Maya-wereldbeeld eruit ziet.  
Het verschil is dat Rulfo’s werk fictie is, terwijl dat van Menting een rauwe, tastbare, bijtende realiteit van diep Guatemala weerspiegelt. De tekst is geweven uit fragmenten van interviews met inheemse vrouwen van verschillende generaties, vandaar dat Menting zegt dat zij de echte auteurs zijn,  
omdat zij hun verhalen durfden te vertellen. De Nederlandse socioloog Van der Ploeg zegt dat het werk “een fascinerende en soms zelfs poëtische kijk geeft op het leven en denken van arme boeren (…) Dit boek zal door overlevenden en huidige generaties als een waar monument worden ervaren.” 
 
De tekst van Menting maakt deel uit van de traditie van werken die het APG sinds 1960,  
toen de literaire wedstrijd werd ingesteld, bekroonde en waarin verhalen, poëzie en essays zijn gecombineerd.  
In deze periode zijn er in Guatemala boeken van vitaal belang geparadeerd.  
De lijst is uitgebreid, maar onder de winnaars zij:  Guayacán, door Virgilio Rodríguez Macal;  
La patria del criollo, door Severo Martínez Peláez; Fundamentele poëzie, door Otto Raúl González;  
Kolonialisme en revolutie, door Carlos Guzmán Böckler; Quiché rebelde, door Ricardo Falla;  
Burgemeester van Semana,  door Marco Augusto Quiroa; Een verhaal van poëzie, door Roberto Obregón; De engel van de achterhoede, door Mario Roberto Morales; De Afrikaanse kust, door Rodrigo Rey Rosa; Palos de ciego, door Mario René Matute; en De aanbidders van de dood, door Mario Monteforte Toledo.